Na cmentarzu seklerskim w Măneuţi ( Andrásfalva) – 31 sierpnia 2021 roku
Temat rzezi dokonanej 7 stycznia 1764 roku przez wojska austriackie na bezbronnych mieszkańcach seklerskiej wsi Mádéfalva omówiłem pokrótce w relacji:https://www.lsho-jabloniec1914.pl/aktualnosci;madefalva,738.html
Pokłosiem krwawej pacyfikacji w Mádéfalva był eksodus kilkuset rodzin na tereny północnej Mołdawii, będącej wówczas pod panowaniem Imperium Osmańskiego, a więc poza jurysdykcją Habsburgów. Droga ucieczki wiodła przez Góry Csík; po drodze dołączały kolejne grupy Seklerów, którzy nie zgadzali się na ograniczenie ich odwiecznych praw przez dwór wiedeński. Punktem docelowym stały się okolice Suczawy i Radowiec na Bukowinie. Dynamiczna ekspansja terytorialna Austrii pod berłem Habsburgów sprawiła, że na mocy traktatu pokojowego podpisanego 21 lipca 1774 roku w Küczük Kajnardży, kończącego V wojnę rosyjsko-turecką, Imperium Osmańskie zrzekło się Bukowiny (dokładnie jej większej części, ok. 10 tys. km²) na rzecz Austriaków, którzy włączyli ją do Galicji. Jeszcze pod koniec panowania Cesarzowej Marii Teresy Austriacy złagodzili nieco swoje nastawienie do seklerskich uciekinierów i pozwolili im założyć w latach: 1776-77 dwie wsie: Istensegíts i Fogadjisten. Wielkim orędownikiem poprawy losu Seklerów był hrabia węgierski i austriacki marszałek polny András Hadik, postać niezwykle barwna, żołnierz z krwi i kości, najsłynniejszy huzar węgierski, który wsławił się m.in. zdobyciem Berlina (sic) pod nosem Fryderyka Wielkiego. Przez krótki czas był także Gubernatorem Galicji. Już za czasów panowania Cesarza Józefa II, pozwolono Seklerom założyć w latach 1783-1786 trzy kolejne wsie: Hadikfalva, Andrásfalva i Józseffalva. których nazwy w oczywisty sposób nawiązują do protektorów. Zatem na Bukowinie powstało pięć węgierskich wsi: Istensegíts („Boże dopomóż nam!”, rum. Ţibeni), Fogadjisten („Przyjmij wolę Boga!”, rum. Iacobe?ti), Józseffalva (wieś Józefa, rum. Vornicenii Mari), Hadikfalva (wieś Hadika, rum. Dorne?ti) i Andrásfalva (wieś Andrása, rum. Măneuţi). Przyjęło się określać te osady jako seklerskie wsie Hadika (Hadik András székely falvak).
Hadik András budai szobrának kicsinyített bronzmásolata a Székely Nemzetei Múzeumban. Fotó: Szekeres Attila. Źródło ilustracji: https://www.lsho-jabloniec1914.pl/aktualnosci;film-keszul-hadik-andrasrol,652.html
Budynek szkoły w Vornicenii Mari (węg. Józseffalva), pamiętający czasy seklerskie.
W bukowińskim tyglu etnicznym (Rumuni, Rusini, Żydzi, Ormianie, Polacy, Niemcy, Węgrzy, Rosjanie, tudzież inni) zgodnie współegzystowały różne narodowości, kultury, religie. Pod koniec XIX wieku wzmogła się emigracja bukowińskich Seklerów do Stanów Zjednoczonych, Kanady i Brazylii. Niewielka część przesiedliła się do Siedmiogrodu i nad Dunaj. Drugowojenna zawierucha położyła kres osadnictwu seklerskiemu na Bukowinie. W 1941 roku rząd węgierski wynegocjował z Bukaresztem układ (niezbyt korzystny) umożliwiający repatriację ludności seklerskiej z terenów Rumunii. Szacuje się, że ponad dziesięć tysięcy Seklerów opuściło Bukowinę i osiedliło się (w maju i czerwcu 1941 roku) na terenach odzyskanych od Królestwa Jugosławii (utraconych wcześniej po dyktacie w Trianon) w Vojvodinie (węg. Vajdaság), a konkretnie w Bácská. Mogli zabrać ze sobą tylko rzeczy osobiste i drobne sprzęty domowe. Za ziemię, domy i zabudowania gospodarcze nie otrzymali żadnego ekwiwalentu; inwentarz żywy i cięższy sprzęt gospodarczy sprzedawali po zaniżonych cenach miejscowym. Chciałoby się rzec, że zły los nadal prześladował tułaczy. Ich pobyt w Bácská trwał raptem trzy lata. Nękani przez komunistyczną partyzantkę Tito, zostali wypędzeni z Vojvodiny, i znaleźli schronienie na południu Węgier (w obecnych granicach), w powiatach Baranya i Tolna.
Prawie do końca XX wieku temat osadnictwa węgierskiego w okolicach Suczawy był okryty zmową milczenia, niewygodny politycznie. Dopiero dwadzieścia kilka lat temu urodzeni na Bukowinie Seklerzy mogli przyjechać w rodzinne strony, wyidealizowaną krainę dzieciństwa, i odwiedzić groby swych przodków, nie narażając się na kary administracyjne i inne szykany.
Co pozostało na Bukowinie po Seklerach? Kościoły (przemianowane na cerkwie), gdzieniegdzie większe budynki użyteczności publicznej np. szkoły, domy i zabudowania gospodarcze (z reguły przebudowane) i … cmentarze. Te ostatnie przeważnie zarośnięte krzewami, niekiedy trudne do zlokalizowania. Rok temu, wraz z moim przyjacielem László, zrobiliśmy krótki rekonesans po wsiach Hadika. Odwiedziliśmy cztery wsie; na piątą brakło czasu, ale - da Bóg – przyjedziemy tu ponownie. Zapraszam do obejrzenia mojego fotoreportażu; wymowny przekaz obrazu (fotografii) jest silniejszy niż słowo. Zachęcam także do zaznajomienia się z artykułem w języku węgierskim (można „wrzucić” w translator): https://kronikaonline.ro/szempont/egykor-szekelyek-lakta-telepulesek-nyomaban-bukovinaban
Szczególnie polecam film dokumentalny o bukowińskich Seklerach pt. „Bukovinai székelyek - Sír az út előttem I. Hazátlanok 1.” Jego autorem jest zmarły w 2019 roku słynny reżyser węgierski Sándor Sára, twórca m.in. znanego filmu „80 Huzarów”.
Tekst i fotografie: Marek Sukiennik
Korzystałem ze źródeł:
https://hu.wikipedia.org/wiki/Bukovinai_sz%C3%A9kelyek
https://kronikaonline.ro/szempont/egykor-szekelyek-lakta-telepulesek-nyomaban-bukovinaban
