Bez krzty przesady można stwierdzić, iż jest to węgierska Częstochowa. Wojażując po Węgrzech wcześniejszymi laty jakoś omijałem – nie wiedzieć czemu – wschodnie komitaty. Mądre przysłowie mówi, że co się odwlecze, to nie uciecze. Zatem – w drodze na Bukowinę i Ziemię Seklerów - przyszedł czas na zwiedzanie położonej w północnej części Wielkiej Niziny Węgierskiej, krainy Nyírség (węg. nyír-brzoza), równie bogatej we wszelakie atrakcje turystyczne, co pozostałe regiony Węgier. Brzozy, jedne z najbardziej charakterystycznych drzew polskiego krajobrazu, są spotykane na Węgrzech dość rzadko. W krainie Nyirség jest ich więcej, owszem, ale daleko im do naszych swojskich brzozowych zagajników. Podążając autostradą M3 z Budapesztu, przez Miszkolc i Debreczyn, w kierunku na Munkacz, zjeżdżamy do niewielkiego (liczacego niewiele ponad 2 tys. mieszkańców) sennego miasteczka Máriapócs, w komitacie Szabolcs-Szatmár-Bereg, by pokłonić się płaczącej Matce Bożej. Máriapócs to największe i najważniejsze sanktuarium maryjne na Węgrzech, w którym to od wieków czczona jest ikona Matki Boskiej, przechowywana w bazylice greckokatolickiej Św. Michała Archanioła, w lewym bocznym ołtarzu. Tu mamy zaplanowany pierwszy postój na naszym wakacyjnym pielgrzymkowym szlaku po największych ośrodkach kultu maryjnego w Basenie Karpackim. László, notabene historyk z wykształcenia, wertując węgierskie przewodniki, robi nam fachowy wykład z historii i fenomenu kultu „płaczącej” ikony.

   Pierwsze wzmianki kronikarskie o tutejszej osadzie, noszącej wówczas nazwę Polch lub Powch, datowane są na rok 1289. W wiekach późniejszych pojawia się też niemieckojęzyczna nazwa Pötsch. W XVI wieku osada nosi już nazwę Pócs. Miejscowość od wieku XV należała do rodziny Báthory, zaś na początku wieku XVIII przeszła w ręce rodziny Karoly. Najstarszą budowlą nie jest wspomniana wcześniej grekokatolicka bazylika, tylko rzymskokatolicki gotycki kościół z XV wieku (kilkakrotnie przebudowywany) pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. W Pócs istniała też druga świątynia, mały drewniany kościół grekokatolicki. W połowie XVII wieku, jego ówczesny proboszcz Dániel Papp, podjął starania o renowację zniszczonego ikonostasu. Jeden z wiernych, László Csigri, który cudem uratował się z tureckiego jarzma (prawdopodobnie uciekł lub został wykupiony), zobowiązał się ufundować jako votum do ikonostasu obraz Matki Boskiej. Za wynegocjowaną cenę sześciu złotych forintów zamówił tenże obraz u Istvána Papp, młodszego brata wspomnianego proboszcza. Ikona została namalowana, jednakże transakcja nie doszła do skutku, ponieważ rodzice László Csigri doszli do wniosku, że cena jest zbyt wygórowana. Ostatecznie ikonę wykupił inny parafianin, Lőrinc Hurta, i złożył kościołowi w ofierze.

   Ikona o wymiarach 70 x50 cm namalowana została na desce jaworowej farbami temperowymi z użyciem substancji wiążących, zgodnie z tradycyjną techniką ikonopisania. Obraz zaliczany jest do wizerunków Matki Boskiej typu „Hodigitria” (lub „Hodegetria”, grec. Wskazująca Drogę) charakterystycznych dla sztuki kościoła wschodniego. Według tego wzoru ikonopisania Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus na ręku powstały m.in. słynne i cudowne ikony Matki Boskiej Częstochowskiej, Smoleńskiej i Tichwińskiej. Maria – z twarzą lekko zwróconą w prawo, przyodziana w szkarłatną szatę - prawą ręką wskazuje na Dzieciatko Jezus, trzymane na lewym ramieniu. Jezus ma prawą rączkę uniesioną w geście błogosławieństwa, a w lewej trzyma gałązkę z trzema kwiatami podobnymi do lilii. Szyja Dzieciątka Jezus przyzdobiona jest krzyżykiem, co bardzo rzadko można widzieć na ikonach. Głowy Matki Boskiej i Jezusa otaczają aureole a obok twarzy widnieją monogramy: MP-OY (Matka Boska) oraz IC-XC (Jezus Chrystus). W górnych narożach widoczne są małe głowy aniołów. Wizerunek obramowany jest ornamentem roślinnym. W trakcie renowacji ikony, przeprowadzonej po drugiej wojnie światowej, odsłonięto pierwotny napis umieszczony prawdopodobnie przez artystę na prośbę niedoszłego fundatora, László Csigri, następującej treści:

„Ja, sługa Boży, kazałem wykonać ten obraz dla odpuszczenia grzechów moich”.

   4 listopada 1696 roku – na oczach świadków - wydarzył się cud; obraz po raz pierwszy „zapłakał”. W czasie mszy świętej celebrowanej przez proboszcza Dániela Papp , po podniesieniu, jeden z wiernych, gospodarz z Pócs, Eöry Mihály, wpatrując się w ikonę Matki Boskiej z Dzieciątkiem spostrzegł, iż z oczu Maryi płyną łzy, a jej oblicze emanuje bólem. Po chwili już wszyscy wierni zgromadzeni na nabożeństwie byli naocznymi świadkami cudownego płaczu Matki Bożej. Wieść o cudzie rozeszła się lotem błyskawicy po okolicznych wioskach, docierając aż do województwa. Nazajutrz do małego drewnianego kościółka zmierzała wielka rzesza wiernych na czele z urzędnikami z województwa, oficerami, kapelanami, duchownymi. Rzymskokatolicki proboszcz z pobliskiej parafii Kallo uniósł na rękach do obrazu umierające dziecko jednego z cesarskich oficerów. Dziecko, dotknąwszy cudownych łez, ozdrowiało. Uradowana matka ofiarowała jako votum naszyjnik ze szlachetnych kamieni. Cudowne łzawienie trwało z przerwami od 4 listopada do 8 grudnia 1696 roku. Tego dnia zawitał do Pócs wraz ze swoim sztabem generał hrabia Corbelli, głównodowodzący wojskami cesarskimi na obszarze nadcisańskim, by dokonać urzędowej wizji lokalnej. Generał wnikliwie zbadał stan obrazu i chustką własnoręcznie otarł łzy wypływające z oczu Maryi. Czynność tę nakazał powtórzyć innym w obecności trzystu (!) świadków, wśród których byli również luteranie i kalwini (református). Badanie to zostało zlecone przez biskupa György Fenessy z Egeru. Gwoli przypomnienia, Eger był stolicą biskupstwa, erygowaną jeszcze przez króla Stefana. Oficjalne przesłuchania świadków rozpoczęły się 26 grudnia 1696 roku. Protokoły zawierały spisane jednobrzmiące zeznania 36 osób (katolików i protestantów) potwierdzające fakt łzawienia oczu Matki Boskiej. Ponadto genarał Corbelli wysłał do biskupa Egeru własnoręcznie napisane oświadczenie oraz sprawozdanie do Leopolda I Habsburga, Świętego Cesarza Rzymskiego, Króla Niemiec, Węgier i Czech, Arcyksięcia Austrii, w którym zameldował o cudzie płaczu. Oryginały protokołów z przesłuchań były przechowywane w archiwum wiedeńskiej katedry św. Szczepana w Wiedniu. Obecnie znajdują się w budapesztańskiej bibliotece uniwersyteckiej, w zbiorze Hevenesi (Budapesti Egyetemi Könyvtár Hevenesi). Biskup egerski György Fenessy udostępnił protokoły z przesłuchań świadków do wglądu i oświadczył, że w grekokatolickim kościele w Pócs miało miejsce cudowne łzawienie Matki Boskiej. Tym samym cud został oficjalnie potwierdzony i uznany przez Kościół.

   Po ogłoszeniu autentyczności cudu, do akcji niezwłocznie wkroczył dwór panujący. Cesarz Leopold I (węg. I. Lipót), za namową żony Eleonory, jak również za radą kapucyna Marco d'Aziano, wydał biskupowi Egeru polecenie przewiezienia cudownego obrazu Matki Bożej do Wiednia. O perypetiach towarzyszących wykonaniu tegoż rozkazu oraz o dalszych losach ikony, i nie tylko, napiszę w części drugiej.

   Opis zamieszczonych poniżej ilustracji – ikon w typie Hodegetria:

1. Ikona Matki Bożej z Dzieciątkiem z Máriapócs ( reprodukcja zakupiona w bazylice)
2. Ikona Matki Boskiej Częstochowskiej (obrazek z Jasnogórskiego Sanktuarium)
3. Ikona Matki Boskiej Smoleńskiej ( ilustracja zaczerpnięta z: NOVGOROD ICONS 12th-17^th CENTURY, AURORA ART PUBLISHERS LENINGRAD 1980)
4. Ikona Matki Bożej z Gruzji (ilustracja zaczerpnięta z: jak wyżej)
5. Ikona Matki Bożej z Gruzji (ilustracja zaczerpnięta z: jak wyżej)

Bibliografia:

Węgierskojęzyczne przewodniki turystyczne i strony internetowe – tłumaczenie László Bárczi

http://www.mariapocskegyhely.hu/?q=node/1

www.romkat.sk/files/store/File/hirek/mariapocs%20tortenete.doc

                                                                                                               Tekst i fotografie: Marek Sukiennik