Cerkiew Biała - 26 października 2022 roku

     Baia (dawniej Târgul Moldovei, węg. Moldvabánya, niem. Stadt Molde, łac. Civitas Moldaviae) to niewielka miejscowość (wieś, niegdyś na prawach miejskich) licząca ok. 5 tys. mieszkańców, położona w okręgu suczawskim, ok. 8 km na południowy zachód od dużego miasta Fălticeni. Ta, wydawałoby się, niepozorna wieś ma bardzo bogatą historię i jest kolebką państwowości historycznej Mołdawii. Tak jak dla nas Gniezno. Osada została założona najprawdopodobniej na początku XIII wieku przez osadników saskich, przybyłych w te okolice z Siedmiogrodu. Zapis kronikarski z 1339 roku przedstawia Moldavię (bo taką nazwę nosiła wówczas) jako „największe miasto na wschód od Karpat”, ważny ośrodek polityczny i gospodarczy, a także religijny, prawosławny i katolicki! Dość wspomnieć, że już w XIII wieku dominikanie wznieśli tutaj świątynię katolicką; wiek później Sasi ufundowali dla franciszkanów kolejną, a na początku XV wieku hospodar mołdawski Aleksander Dobry ( Alexandru cel Bun) z dynastii Muszatowiczów wybudował katolicką katedrę (sic), której ruiny zachowały się do dzisiaj. W wieku XIV była stolicą historycznej Mołdawii, siedzibą jej władców, m.in. Dragosza, pierwszego wojewody mołdawskiego. Od roku 1420 (wedle innego źródła od 1414 roku) Baia była także siedzibą biskupstwa katolickiego. Należy wspomnieć o silnych wpływach polskich, ale ten wątek rozwinę krótko w relacji poświęconej wspomnianej wcześniej katedrze. 14 grudnia 1467 roku do miasta wkroczyły wojska węgierskie pod wodzą króla Macieja Korwina z zamiarem podporządkowania Mołdawii Królestwu Węgier. Z odsieczą, od Suczawy, nadciągnęło rycerstwo mołdawskie pod dowództwem hospodara Stefana Wielkiego; wywiązała się dwudniowa krwawa bitwa, w wyniku której wojska węgierskie poniosły klęskę i zmuszone zostały do odwrotu. Jako votum po zwycięskiej bitwie nad Węgrami hospodar Stefan kazał wznieść cerkiew pw. Świętego Jerzego. Taki jest przekaz tradycji. Dokładna data budowy świątyni nie jest znana z uwagi na brak jakichkolwiek zapisów kronikarskich. Nie ma też pewności, czy rzeczywiście była to fundacja Stefana Wielkiego. Niektórzy z badaczy rumuńskich sugerują, że świątynia mogła powstać dopiero w XVII wieku. W latach 1907 – 1914 – niemal popadająca w ruinę cerkiew - została odrestaurowana i nieco przebudowana.
     Cerkiew Świętego Jerzego (Biserica „Sfântul Gheorghe”) w Baia określana jest także jako Cerkiew Biała ( Biserica Albă), być może z uwagi na to, że nie była malowana przez wieki, ani wewnątrz, ani też z zewnątrz. Dzięki temu była wyjątkowa, i z tego też słynęła. Malowidła, które można obecnie podziwiać wewnątrz świątyni, powstały w latach 2002-2009 za zgodą specjalnej komisji Patriarchatu Rumuńskiego Kościoła Prawosławnego. Konserwatorzy i historycy sztuki odnieśli się do tego przedsięwzięcia z dezaprobatą.
     Nie miałem możliwości zwiedzić wnętrze cerkwi, ponieważ akurat trwało nabożeństwo (godziny przedpołudniowe, między 9-tą i 11-tą) z udziałem sporej rzeszy wiernych. Jest to czynna świątynia.

Cerkiew Świętego Jerzego na przełomie lat 60-tych i 70-tych XX wieku. Źródło ilustracji: album ION MICLEA, DULCE BUCOVINÁ, editura sport-turism 1976 (w zbiorach autora).

Tekst i fotografie: Marek Sukiennik

Bibliografia:
1. Michał Jurecki, Bukowina Kraina Łagodności, Przewodnik Turystyczny, Seria: Przez Bezdroża, Wydanie I, Krakow 2001
2. https://comunabaiasv.wordpress.com/biserica-alba/
3. https://ro.wikipedia.org/wiki/Biserica_Alb%C4%83_din_Baia